System kaucyjny to jedno z najważniejszych narzędzi wspierających zrównoważony rozwój i ochronę środowiska. W Polsce wprowadzenie tego rozwiązania planowane jest na październik 2025 roku, co oznacza znaczącą zmianę w gospodarce odpadami. W obliczu rosnącego zanieczyszczenia oraz wyzwań związanych z recyklingiem, system kaucyjny ma na celu zwiększenie selektywnego zbierania odpadów, promowanie recyklingu oraz kształtowanie proekologicznych nawyków. Ale jak dokładnie będzie działał i co zmieni w codziennym życiu konsumentów? Przyjrzyjmy się bliżej szczegółom.
Jak działa system kaucyjny i kiedy zacznie obowiązywać w Polsce
System kaucyjny w Polsce to nowoczesne podejście do gospodarki odpadami opakowaniowymi, które wejdzie w życie 1 października 2025 roku. Mechanizm ten zakłada, że podczas zakupu napoju w opakowaniu objętym systemem, konsumenci będą uiszczać dodatkową opłatę w postaci kaucji. Kaucja ta, wynosząca od 50 groszy dla butelek PET i puszek do 1 zł dla butelek szklanych wielorazowego użytku, będzie zwracana po oddaniu opakowania do punktu zbiórki.
System oparty jest na prostych zasadach, które mają ułatwić konsumentom korzystanie z niego. Przykładowo, punkty zbiórki znajdą się w sklepach o powierzchni powyżej 200 m², a mniejsze sklepy mogą dobrowolnie dołączyć do systemu. Co ważne, nie będzie wymagane okazywanie paragonu przy zwrocie opakowań, a kaucję można będzie odzyskać nawet w punktach zbiórki niezależnych od jednostek handlowych. Wyjątkową cechą polskiego systemu jest także możliwość zwracania opakowań w stanie nienaruszonym, co pozwala na ich łatwiejsze sortowanie i przetwarzanie.
Wprowadzenie systemu kaucyjnego w Polsce opiera się na dyrektywie Unii Europejskiej 2019/904, która wymaga od państw członkowskich wdrożenia działań na rzecz zmniejszenia wpływu tworzyw sztucznych na środowisko. To nie tylko sposób na redukcję odpadów, ale także na wypełnienie unijnych norm dotyczących selektywnej zbiórki.
Jakie opakowania obejmie system kaucyjny
System kaucyjny w Polsce będzie obejmował trzy główne rodzaje opakowań:
- Butelki plastikowe (PET) o pojemności do 3 litrów, włącznie z zakrętkami i wieczkami wykonanymi z tworzyw sztucznych.
- Metalowe puszki o pojemności do 1 litra, które obecnie stanowią znaczący odsetek odpadów w przestrzeni publicznej.
- Butelki szklane wielokrotnego użytku o pojemności do 1,5 litra, które dzięki swojej trwałości mogą być wielokrotnie napełniane przed recyklingiem.
Każde opakowanie objęte systemem będzie oznaczone specjalnym logotypem, co ułatwi konsumentom ich identyfikację. Warto zauważyć, że system wyklucza opakowania po produktach mlecznych, co wynika z trudności w ich recyklingu oraz specyficznych wymagań higienicznych.
Dzięki objęciu systemem najczęściej używanych opakowań, takich jak butelki PET i puszki, Polska ma szansę znacząco zmniejszyć ilość odpadów trafiających na wysypiska. Wspomniane opakowania, choć jednorazowe, mogą być skutecznie przetwarzane, co pozwoli na ponowne wykorzystanie surowców. W przypadku butelek szklanych wielorazowego użytku, ich włączenie do systemu ma promować gospodarkę o obiegu zamkniętym, gdzie produkty wielokrotnego użycia zyskują przewagę nad jednorazowymi.
Korzyści ekologiczne wynikające z systemu kaucyjnego
Wprowadzenie systemu kaucyjnego niesie ze sobą szereg korzyści dla środowiska, które wykraczają poza zwykłe zwiększenie poziomu recyklingu. Przede wszystkim, redukcja odpadów opakowaniowych jest kluczowym elementem walki z zaśmieceniem przestrzeni publicznych, takich jak parki, plaże czy lasy. Dzięki zachętom w postaci zwrotu kaucji konsumenci będą bardziej skłonni zwracać zużyte opakowania do punktów zbiórki, zamiast wyrzucać je do kosza lub, co gorsza, pozostawiać w środowisku.
Korzyści ekologiczne można podsumować w kilku punktach:
- Zmniejszenie zużycia surowców pierwotnych: Dzięki recyklingowi opakowań możliwe będzie ponowne wykorzystanie plastiku, szkła czy metalu w procesie produkcji, co ograniczy eksploatację naturalnych zasobów.
- Obniżenie emisji gazów cieplarnianych: Recykling materiałów zużywa znacznie mniej energii niż produkcja nowych, co przekłada się na mniejsze emisje CO₂ do atmosfery.
- Rozwój gospodarki o obiegu zamkniętym: Wielokrotne wykorzystanie butelek szklanych to przykład efektywnego zamykania cyklu życia produktu, który sprzyja budowie zrównoważonego modelu gospodarczego.
- Budowanie proekologicznych nawyków: System kaucyjny uczy społeczeństwo odpowiedzialnego podejścia do segregacji odpadów, co ma kluczowe znaczenie w procesie długofalowej edukacji ekologicznej.
Ostatecznym celem jest osiągnięcie unijnych norm, takich jak selektywna zbiórka na poziomie 77% do 2025 roku i 90% do 2029 roku. To ambitne założenia, ale wdrożenie systemu kaucyjnego w wielu europejskich krajach pokazuje, że są one możliwe do realizacji.
Wpływ systemu kaucyjnego na konsumentów i przedsiębiorców
System kaucyjny zmieni nie tylko sposób, w jaki społeczeństwo podchodzi do odpadów, ale także codzienne funkcjonowanie konsumentów oraz przedsiębiorców. Dla konsumentów oznacza to nowy, choć intuicyjny, obowiązek – zwracanie zużytych opakowań. Co jednak istotne, system został zaprojektowany tak, aby był jak najbardziej przyjazny dla użytkownika. Nie będzie wymagał okazania paragonu, co znacznie uprości proces odzyskiwania kaucji, a punkty zbiórki będą dostępne w większych sklepach i wybranych mniejszych placówkach.
Z punktu widzenia przedsiębiorców, zwłaszcza producentów i dystrybutorów napojów, system oznacza dodatkowe obowiązki, takie jak oznakowanie opakowań, zarządzanie przepływami kaucji oraz osiąganie określonych poziomów zbiórki. Co więcej, zgodnie z zasadą rozszerzonej odpowiedzialności producenta, to właśnie oni poniosą koszty związane z utrzymaniem systemu, w tym zbiórką, transportem i recyklingiem opakowań.
Dla sklepów uczestniczących w systemie, zwłaszcza tych o powierzchni powyżej 200 m², system kaucyjny oznacza konieczność organizacji miejsc do zbierania opakowań i przechowywania ich w odpowiednich warunkach. Małe sklepy mają większą elastyczność, ponieważ przystąpienie do systemu będzie dla nich dobrowolne.
Ostatecznie system kaucyjny może przyczynić się do zmiany całej struktury rynku – od projektowania opakowań po sposób, w jaki konsumenci dokonują zakupów i dbają o środowisko. To nie tylko krok w stronę ochrony przyrody, ale także ważny element modernizacji gospodarki w kierunku zrównoważonego rozwoju.
